بسمه تعالی
نقش هوش مصنوعی در قضاوت و عدالت: چالشها و فرصتهای حقوقی
با توسعه فناوریهای نوین، هوش مصنوعی (AI) به یکی از مهمترین ابزارهای نوآورانه در عرصههای مختلف از جمله نظام قضایی و عدالتمحور تبدیل شده است. استفاده از هوش مصنوعی در نظام قضایی، با هدف افزایش دقت، سرعت و کاهش خطاهای انسانی مورد توجه قرار گرفته است. با این حال، بهرهگیری از این فناوری پیشرفته، چالشهای جدی حقوقی و اخلاقی نیز به همراه دارد که نیازمند تحلیل و بررسی عمیق است.
1- کاربردهای هوش مصنوعی در قضاوت
هوش مصنوعی میتواند در حوزههای زیر به کار گرفته شود:
- تحلیل دادههای حقوقی: بررسی پروندههای پیشین، تحلیل سوابق قضایی و ارائه پیشنهادهای حقوقی مبتنی بر دادههای گسترده.
- پیشبینی آرای قضایی: استفاده از الگوریتمهای پیشرفته برای پیشبینی احتمالی آرای دادگاهها بر اساس رویههای قضایی موجود.
- مدیریت پروندهها: کمک به مدیریت زمان و منابع در رسیدگی به پروندههای قضایی با حجم بالا.
2- فرصتهای هوش مصنوعی در عدالت
- افزایش دسترسی به عدالت: هوش مصنوعی میتواند با کاهش هزینههای دادرسی و تسریع فرآیندهای رسیدگی، دسترسی عمومی به عدالت را تسهیل کند.
- کاهش تبعیض و خطای انسانی: با حذف تعصبات شخصی و تصمیمگیری بر اساس دادههای عینی، امکان کاهش تبعیض در صدور احکام فراهم میشود.
3- چالشهای حقوقی و اخلاقی
- نقض استقلال قضایی: آیا قاضی میتواند بهطور کامل به الگوریتمهای هوش مصنوعی اعتماد کند یا تصمیمگیری نهایی باید انسانی باشد؟
- مسئولیت تصمیمگیری: در صورت صدور رأی ناعادلانه توسط سیستم هوش مصنوعی، مسئولیت حقوقی متوجه چه کسی خواهد بود؟
- شفافیت و قابلیت توضیح: تصمیمات هوش مصنوعی باید قابل توضیح و شفاف باشد، در حالی که برخی الگوریتمها مانند شبکههای عصبی دارای ذات پیچیده و غیرقابل فهم هستند.
- حریم خصوصی و دادهها: استفاده از دادههای شخصی برای آموزش هوش مصنوعی ممکن است موجب نقض حقوق حریم خصوصی شود.
4- مبانی حقوقی و فقهی
مطابق اصول مسلم فقهی و حقوقی، صدور حکم قضایی باید با دقت و بر اساس اصل «العدل و الانصاف» باشد. استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی، هرچند میتواند ابزار کمکی باشد، اما نمیتواند جایگزین تصمیمگیری نهایی انسانی گردد. بهویژه در نظام حقوقی ایران، با تأکید بر اصل «قاضی باید عالم به حق باشد»، هوش مصنوعی نمیتواند به عنوان مرجع تصمیمگیری نهایی تلقی شود.
5- نتیجهگیری و پیشنهادات
هوش مصنوعی میتواند ابزار مفیدی برای ارتقای دقت و کارآمدی در نظام قضایی باشد، اما لازم است با در نظر گرفتن اصول حقوقی و اخلاقی، صرفاً به عنوان ابزار مکمل قضاوت انسانی مورد استفاده قرار گیرد. پیشنهاد میشود:
- چارچوبهای قانونی شفاف برای استفاده از هوش مصنوعی در فرآیندهای قضایی تدوین گردد.
- مسئولیتهای حقوقی توسعهدهندگان و کاربران این فناوری به صراحت تعریف شود.
- آموزش قضات و وکلا در زمینه فناوری هوش مصنوعی و نحوه استفاده از آن در رسیدگیهای قضایی انجام شود.
کتب و مقالات داخلی:
- کاتوزیان، ناصر. (۱۳۸۰). مقدمه علم حقوق و مطالعه در نظام حقوقی ایران.
- شهیدی، مهدی. (۱۳۹۵). آثار حقوقی هوش مصنوعی در نظام حقوقی ایران. مجله تحقیقات حقوقی دانشگاه تهران.
منابع بینالمللی:
1- Hildebrandt, M. (2015). Smart Technologies and the End(s) of Law. Edward Elgar Publishing.
2-Surden, H. (2019). Artificial Intelligence and Law: An Overview. Harvard Journal of Law & Technology.
مستندات قانونی:
- قانون آیین دادرسی مدنی ایران، مصوب ۱۳۷۹.
- GDPR (General Data Protection Regulation), 2018.
دیدگاه خود را بنویسید